De natuur heeft positieve effecten op onze gezondheid en ons welzijn als
mens, dat is algemeen bekend. Toch wordt het gebruik van natuurlijke materialen en groen (nog) niet in alle omgevingen toegepast zoals de zorgomgeving. ‘Te duur’ is het meest aangehaalde argument, maar is dit eigenlijk wel zo? Als wij het denken over een gezonde en groene leefomgeving in de zorg eens andersom belichten: wat kost het als we géén groen toepassen?
De werking van groen kun je in meerdere categorieën verdelen, waaronder het effect op:
1. Het lichamelijke herstel
2. De stress en gemoedstoestand
3. Luchtkwaliteit
4. Temperatuur
5. Onderhoudskosten
6. Biodiversiteit
Roger S. Ulrich publiceerde al in 1984 over de effecten van groen op ons herstel: alleen al uitzicht op groen vanuit een ziekenhuiskamer draagt bij aan een kortere opnameperiode (bijna een dag) en een vermindering in het gebruik van pijnstillers.
Hittestress is een steeds groter wordend probleem. Het heeft niet alleen een negatief effect op de gezondheid van met name ouderen, maar het beïnvloedt ook de concentratie. Ook hier biedt de natuur een oplossing: een groen dak en/of gevel werkt verkoelend, bevordert biodiversiteit, zorgt voor betere isolatie en beperkt hierdoor hittestress voor zowel patiënten als personeel. Doordat de isolatiewaarde stijgt, verminderen de stookkosten, wordt een gebouw energiezuiniger en dalen deze kosten.
Een mooi voorbeeld van een gezonde leefomgeving binnen de zorg is het Erasmus MC in Rotterdam. Het ziekenhuis biedt 3.000 m2 aan daktuinen met onder andere boomgaarden, met appel- en notenbomen. Een stelsel aan paden leidt naar mooie beschutte plekjes om te zitten en ook patiënten die niet uit bed kunnen, kunnen naar het dak worden gebracht. Kosten voor de aanleg van de daktuinen bedroegen €333 per m2.
Bij het Radboud MC zijn therapietuinen aangelegd. Een zevental verschillende tuinen voor de psychiatrieafdeling, met tuinen die onder andere het gevoel van een ‘gesloten’ inrichting wegnamen. In het St. James’s University Hospital in Leeds staat Maggie’s Centrum, een plek voor praktische en emotionele support voor mensen met kanker. Het is gebouwd met natuurlijke materialen met veel natuur en wordt hoog gewaardeerd. Brengen we de (zorg)kosten in kaart van een omgeving waar geen groen wordt toegepast, dan vallen deze op de lange termijn hoger uit dan de kosten voor de aanleg en het onderhoud van groen. Die kosten variëren door het type groen en de grootte, al geldt dit ook voor het type zorgkosten. Bijvoorbeeld: bijna 20% van het zorgpersoneel had voor corona al burn-out klachten en daarbij liepen de ziektekosten per persoon, bij een gemiddelde burn-out duur van acht maanden op tot circa € 70.000,-.
Als we dat in ogenschouw nemen, dan krijg je aardig wat wisselgeld als je één burn-out voorkomt. En stel dat je slechts één ligdag van een patiënt voorkomt door een groenere omgeving te bieden. Daarbij kunnen de ligdagkosten in een ziekenhuis variëren van €300 tot wel €25.000 per dag. Wat zijn daarmee vergeleken de kosten voor de aanleg van een verticale tuin, die kunnen variëren tussen de €150 en €750 per m2? Zelfs een behang met een natuurlijke omgeving leidt tot positief effect.
De toepassing van groen heeft tevens sociale impact: mensen komen uit hun kamer voor een wandeling en ontmoeting. Dit heeft ook een enorm positieve invloed op de gezondheid van de mens. Op een laagdrempelige manier valt er al met de integratie van natuur te beginnen. Denk aan een klimop tegen een gevel, de aanleg van een paar kleine tuintjes of een mobiele, rijdende tuin. Zo wordt groen op een makkelijke manier toegankelijk gemaakt en is er snel resultaat.
Society life cycle cost
Nog meer impact valt te realiseren als we ons richten op de preventie van zorg. De publicaties over lagere percentages fysieke en geestelijke aandoeningen in groenere leefomgevingen volgen elkaar in rap tempo op. Zo zou het bieden van een groene omgeving zorgen voor de vermindering van kwalen zoals ADHD, depressies, verhoogde bloeddruk en hartproblemen. ADHD-medicatie zou in versteende gebieden tot wel 10% meer gebruikt worden.
Uiteraard is groen hierin niet de enige succesfactor, maar het vraagt om een andere blik en benadering vanuit de bouwsector. Wat gebeurt er als we getallen koppelen aan de positieve effecten? Zo creëren we zicht op wat het de maatschappij kost als we geen gezonde leefomgeving vormgeven. Als we tijdens de planvorming van een gebieds- of vastgoedontwikkeling de investeringskosten plaatsen tegenover de baten op de lange termijn, dan kunnen we in de toekomst misschien wel andere keuzes maken.
Hoog tijd om een transparant beeld te schetsen bij de ruimtelijke keuzes die we maken en, zoals tegenwoordig gebruikelijk, dit te doen door de kosten over de volledige levensduur te rekenen (total cost of ownership). Daarmee kunnen we de kosten voor de samenleving in beeld brengen: een soort ‘society life cycle costing’. Het argument ‘kosten’ zal daarmee in alle gevallen worden gepareerd is onze verwachting, met een goede aanleiding om de positieve effecten beter te effectueren.
Preventie loont
Juist nu we afscheid lijken te nemen van een periode met corona, is het goed ons te verdiepen in de oorzaken van druk op de zorg. Stel dat er enig causaal verband bestaat tussen de minder dan 50% van de jongeren die voldoende bewegen en de 50% van de bevolking die leeft met een chronische aandoening, dan zou het creëren van groenere leefomgevingen overal topprioriteit moeten zijn.
Door:
Ruth van Dijken, oprichter en directeur van conceptbureau Blendingbricks
Rob de Wit, gebied- en vastgoedontwikkelaar en natuurpositivist
Dit artikel verscheen eerder op Stedebouw & Architectuur.
